جان گداخت – گداخت جان که شود کار دل تمام و نشد – غزل ۱۶۸ – ۲۳۶
۲۳۶- جان گداخت
گداخت جان که شود کاردل تمان و نشد بسوختیم درین آرزوی خام و نشد
فغان که در طلب گنج نامه مقصود شدم خراب جهانی زعم تمامو نشد
دریغ و دردکه درجست وجوی گنج حضور بسی شدم به گدایی برکرامو نشد
به لابه گفت شبی میر مجلس تو شوم شدم به زغبت خویشش کمینغلام و نشد
پیام دادکه خواهم نشست بارندان بشد بهرندی و دردی کشیم نام ونشد
رواست در بر اگ رمیطپد کبوتر دل که در در ره خود تاب و پیچ دام و نشد
دران هوس که به مستی ببوسم آن لب لعل چه خون که در دلم افتاد همچو جام و نشد
به کوی عشق منه بی دلیل راه قدم که من به خوبش نمودم صد اهتمام و نشد
هزار حیله بر انگیخت حافظ از سر فکر دران هوس که شودآن نگار رام و نشد
توضیحات :
گداخت ( سوخت ) کار دل ( وصال محبوب ) تمام ( میسر ) نشد ( ممکن نگشت ) گنج نامه مقصود ( گنج مراد ) کرام (به صورت طنز است یعنی کرامت ) گنج حضور ( گوهر جمعیت خاطر ) لابه ( ناله و گریه فریب ) میر ( امیر فرمانده ) دردی کش ( هم صحبت قلندران کهنه کار درشراب خوردن ) دلیل ( راهنما ) اهتمام ( کوشش ) معنی بیت ۴( یک شب با حیله و فریب گفت امیر و حکمفرمای مجلس شادی تو خواهم شد من با میل و رغبتچاکر و غلام او شدم ولی او میرمجلس من نشد ) معنی بیت ۵( محبوب پیام فرستاد که من با قلندران هم صحبت می شوم نام من به می خوارگی و قلندری مشهور شد ولی کار وصال جانان میسر نشد ) معنی بیت ۷( در آن آرزو هستم که درحال مستی لب جانان راببوسم اما متاسفانه چه خونهای زیادی که به دلم چون جام افتاد اما بوسیدنمیسر نشد )
نتیجه تفال :
۱- همیشه کارها برووفق مراد نیست و حساب انساندرست از کار درنمی آید و هرچه اصرار و پافشاری کند بیهوده است و تنها وقت و عمر عزیز را بیهوده و بی جهت تلف کرده ایداین نیت نیز این چنین می باشد و با تمام تلاشها وصال یار میسر نگردیده زیرا جنابعالی از تقدیر و سرنوشت بی خبر هستید پس از لجاجت دست بردار و با اندیشه و تفکر و سرعت عمل و فعالیت مقدمات آن را فراهم کن عزیزم پرواز رابه خاطر بسیار پرنده مردنی است زمان را دراختیار بگیر فردا را کسی ندیده است
۲- خئاجه در بیتهای ۱-۲-۳- می فرماید ( در آرزوی اینکه کار دل تمام شود جانم آب شد اما این آرزو عملی نشد ) ( حیف که در طلب گنج مراد خراب و تباه شدم اما به هدف و مقصود نرسیدم ) ( حیف و دریغ که در طلب نقد حضور و آیودگی خاطر به گدایی نزدآنبخشنده رفتم اما میسر نشد )
۳- بهتر است امید به این نیت نداشته باشید و همین هفته به یکی از مشاهد متبرکه بروید زیارتی و نذریکنیدو سوره مبارکه ال عمران ازآیه ۶۰ تا ۹۵ را با معنی و حضور قلب بخوانید که گشایش خواهدبود جنابعالی ۴ فرزند در طالع دراید و ملاقات مهمی خواهید داشت
۴- ویژگیهای جنابعالی زیرک و ناقلا با نمکراستگو مغرور دعوایی پر شور باسلیقه عاشق مسافرت ولخرج خوشگذران جذاب خوش فکر ساده خوش بین باوفا خوش باطن دهن لق خوش بیان ورزشکار راستگو بی ریا لوس
کمی بیشتر در خصوص غزل بدانید :
شرح غزل :
معانی لغات غزل(۱۶۸)
گدا خت: از حرارت ذوب شد .
شود کار دل تمام: کار دل را به سرانجام برسد ، دل به مراد برسد.
آرزوی خام: آرزوی نَسنجیده ، خواسته های نامعقول.
گنج نامه : نامه یی که در آن محل گنج و محتویات آن و راه رسیدن به آن نوشته شده است.
شدم خراب جهانی : در نزد جهانیان خراب و بد نام شدم .
گنج حضور: (اضافه تشبیهی) حضور قلبی به گنج تشبیه شده.
کِرام: جمع کریم ، مردان بلندهمّت و بخشنده ، بزرگواران .
لابه: تملّق ، فریب، بازی دادن. میر مجلس: امیر و بزرگ مجلس ، رئیس تشریفات و پذیرایی .
کمین غلام: کمترین غلام، غلام کوچک ، بنده کِهتَر.
…که دیده در ره خود تاب و پیچ دام ونشد: برای اینکه پیچ وتاب دام و بند را در راه خود دید ونرفت. دلیل راه : راهنمای راه ، پیر و مرشدو راهنمای راهِ طریقت .
اهتمام: کوشش.
معانی ابیات غزل(۱۶۸)
(۱) برای آنکه کار دل به سرانجام برسد، در آتش اشتیاق سوخت و کار صورت نگرفت . در راه این آرزوی نا پخته رنج بسیار کشیدیم و کار دل به سامان نرسید.
(۲) افسوس که راه دست یابی به گنج نامه مقصود ( راز افرینش ) در پیش چشم مردم دنیا خراب و بد نام شدم وبه مقصود نرسیدم . (۳)در یغا که برای دسترسی به گنجینه نقدینه حضور قلبی ، بر دربزرگان و کریمان به گدایی رفتم و نیافتم.
(۴) محبوب ، از راه فریب و عده داد که یک شب امیر مجلس تو خواهم شد و من با میل ورغبت غلام کوچک او شدم و او به قول خود وفا نکرد .
(۵) هم چنین پیام داد که من با رندان نشست و برخاست می کنم و من به رندی و باده نوشی خود را شهره عام کردم و او به عهد خود وفا نکرد .
(۶) اگر کبوتر دل در سینه جای گرفته و می تپد ، جا دارد برای اینکه پیچ و تاب دام و بند را در خود دید و از جای خود بیرون نشد.
(۷) در آرزوی اینکه در عالم مستی آن لب میگون را ببوسم چه بسا که مانند جام شراب، خون در دلم موج زدو این آرزوی عملی نشد.
(۸) بدون مرشد و راهنما پا به وادی عشق مگذار که من کوشش زیادی کردم که به تنهایی این راه طی کنم و موفق نشدم .
(۹) حافظ به کمک نیروی فکر ، هزاران حیله و تدبیر به کار برد به امید اینکه آن محبوب رام شود ولی موفق نشد.
شرح ابیات غزل( ۱۶۸)
وزن غزل: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
بحر غزل: مجتث مثمن مخبون محذوف
*
شیوه تحقیق کلاسیک غرب بر این است که تنها از گفته ها و نوشته های مُسجّلِ یک خطیب، شاعر ونویسنده یی ، پی به کُنهِ عقیده و خط مشی آنها برده و مندرجات روزنامه ها و صفحات تواریخ و نقل قولها را در صورتی منطبق با واقعیت محسوب می دارند که آثار مکتوب اصلی را تأیید نماید.
در مورد حافظ خوشبختانه سخنان بسیاری درباره معتقدات او در قالب مضامین غزلها به جای مانده و در دست است که می توان به کمک آنها به واقعیت دست یافت. غزل ۶۲ مورد بحث ما سند مهمی است براینکه حافظ جستجو گر، سالها با مطالعه و مدّاقه در دایره شریعت و طریقت و سخنان مشایخ صوفیه برای رسیدن به صراط مستقیم وصول به حقیقت رنج فراوانی برده و بدون آنکه مرید و بنده مرادی شود راه عرفان و اشراق را بر شریعت رجحان داده و سالیانی دراز در این باره در وادی حیرت و سر گردانی سر برده است .
حافظ در این غزل در حالی که صراحتاً اذعان دارد که راهی به منزل مقصود نبرده و از اهتمام خود راضی نسیت همه چیز را باز گو می کند. شاعر در بیت اول می فرماید راه عقل کوره راهی بیش نبود و من راه دل را بر گزیدم و جانم در راه اینکه این دل من به سر منزل مقصود خود برسد گداخته شد و این آرزوی خام من صورت عمل به خود نگرفت
و در بیت دوم: برای اینکه به گنج نامه مقصود دل یعنی درک رموز کاینات و خلقت و معرفت در باره حکمت آفرینش دسترسی پیدا کنم معموره حیات و عمررا به خرابی کشیدم و خراب و بد نام شدم و به این گنج نامه دست نیافتم . منطوق این کلام این است که گفته ها و نوشته های مشایخ صوفیه حافظ را قانع نکرده است و ما قبلاً در این باره گفته بودیم که ضریب هوشی بالای حافظ و هر هوشمند نابغه دیگری به منزله سنگ محک تحقیق آن شخصیت عمل کرده واز اینکه آن شخص به جاده تقلید و مریدی کشیده شود و بدون اینکه به هسته حقیقت دست یابد ، ممانعت به عمل می آورد و این بیت دلیل براین گفته ماست.
حافظ در بیت سوم می گوید مانند یک نفر گدا به در خانه همه کریمان به گدایی رفتم که نقد طلب را به دست آورم اما چیزی نصیبم نشد و این بدان معناست که سرکردگان قوم و مشایخ صوفیه هم خودشان فقیر و بی چیز بودند و هم چیزی نداشتند که به مستحّق دیگری بدهند.
آنگاه حافظ شروع و بسط سرگردانیهای خود در این راه کرده در بیت چهارم می فرماید که این دل من از راه فریب دادن من به گفت که من جلودار و پیشاهنگ راه تو خواهم شد تا به مقصود خود برسی منهم مثل نوکری پشت سر او راه افتادم و به جایی نرسیدم و در بیت پنجم اضافه می کند که این دل من به من گفت که من شیوه رندی و زرنگی و باده کشی را راه مناسب دانسته و با کسی که چنین صفاتی داشته باشد همراه و همگام می شوم ، منهم همه این کار را پیشه خود کردم و باز کار به سرانجام نرسید.
شاعر پس از شرح مطالب بالا در بیت ششم می فرماید در حال حاضر این کبوتر دل من ، حق دارد که در کنج سینه من نشسته و میل به پرواز نداشته باشد زیرا این مرغ زیرک در راه خود صدها دام و بند صیادان حقه باز را با چشم خود دیده و به همین دلیل دیگر میل به پرواز و جستجو در خود حس نمی کند.
شاعر در بیت هفتم تکراراً ، نومیدی خود را از بوسه زدن بر لب مقصود اظهار می دارد آنگاه در شاه بیت غزل به این نتیجه می رسد که علت العلل ناکامیهای من در این بود که نتو انستم یک راهنمای خبره وبصیر پیدا کنم و به کمک او این راه را طی کنم و خواستم به تنهایی به جایی برسم و موفق نشدم . در زیر معنای ظاهر این بیت که در بالا آمد، برق ای اندیشه به چشم می خورد که در بیابان وادی حیرت اگر کسی خواست گم نشود باید به علامت صحیح راه که دیگران قبلاً از خود بجای گذاشته اند توجه کند و این همان نقطه عطف و بازگشت به مرحله اول اندیشه شاعر است که کدام رهرو ، کدام دلیل را ، کدام راه؟
اینجاست که حافظ خود متوجه این بلاتکلیفی خود شده و در آخرین کلام خود در مقطع غزل می گوید نمی فهمم . من هزار حیله و تدبیر به کار بردم که راه از چاره تمیز و دلیل راهی پیداکنم امانشد که نشد . حرف آخر اینکه در حالی که ما چنین گفته هایی از شاعری در دست داریم آیا صحیح است که باز او را به فلان و بهمان طریقه نسبت داده و این نابغه عالم تفکر را دنباله رو افرادی کوچکتر از او به حساب آوریم ؟
غزل به قلم علامه قزوینی :
گداخت جان که شود کار دل تمام و نشد بسوختیم در این آرزوی خام و نشد
به لابه گفت شبی میر مجلس تو شوم شدم به رغبت خویشش کمین غلام و نشد
پیام داد که خواهم نشست با رندان بشد به رندی و دردی کشیم نام و نشد
رواست در بر اگر می‌طپد کبوتر دل که دید در ره خود تاب و پیچ دام و نشد
بدان هوس که به مستی ببوسم آن لب لعل چه خون که در دلم افتاد همچو جام و نشد
به کوی عشق منه بی‌دلیل راه قدم که من به خویش نمودم صد اهتمام و نشد
فغان که در طلب گنج نامه مقصود شدم خراب جهانی ز غم تمام و نشد
دریغ و درد که در جست و جوی گنج حضور بسی شدم به گدایی بر کرام و نشد
هزار حیله برانگیخت حافظ از سر فکر در آن هوس که شود آن نگار رام و نشد
غزل به قلم شاملو :
غزل به قلم الهی قمشه ای :
غزل به قلم عطاری کرمانی :
گداخت جان که شود کاردل تمان و نشد بسوختیم درین آرزوی خام و نشد
فغان که در طلب گنج نامه مقصود شدم خراب جهانی زعم تمامو نشد
دریغ و دردکه درجست وجوی گنج حضور بسی شدم به گدایی برکرامو نشد
به لابه گفت شبی میر مجلس تو شوم شدم به زغبت خویشش کمینغلام و نشد
پیام دادکه خواهم نشست بارندان بشد بهرندی و دردی کشیم نام ونشد
رواست در بر اگ رمیطپد کبوتر دل که در در ره خود تاب و پیچ دام و نشد
دران هوس که به مستی ببوسم آن لب لعل چه خون که در دلم افتاد همچو جام و نشد
به کوی عشق منه بی دلیل راه قدم که من به خوبش نمودم صد اهتمام و نشد
هزار حیله بر انگیخت حافظ از سر فکر دران هوس که شودآن نگار رام و نشد
غزل را بشنوید :
کلیپ های مرتبت با غزل :
ناامیدم کرد 😭😭😭
حالم بهم خورد…
انتظار همینو داشتم بعد اینهمه انتظار و امید الکی ..😅🤌🏼